Hrvatska slova na tipkovnici
Guida #xx -
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
============================================================================
O jeziku...
----------------------------------------------------------------------------
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%% Autor: Domagoj Grabovac %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
Hrvatska slova na tipkovnici
(pri~a o nekompatibilnosti)
U po~ecima, na ku}nim ra~unalima se hrvatska slova gotovo nisu
upotrebljavala jer gotovo nitko nije ta ra~unala rabio za ispis dokumenata
na hrvatskom jeziku, a ni u programskim jezicima i igrama se nisu rabila
hrvatska slova pa su bila zamjenjivana najbli`ima u engleskoj abecedi: ~, }
- c ; { - s ; | - dj ; ` - z .
Kasnije, pojavom osobnih ra~unala i pisa~a, uredska uporaba je
zahtjevala na{a slova na tipkovnici, pa je uveden YUSCII (kasnije CROSCII)
standard - modifikacija standardne engleske kodne stranice 437 u DOS-u, iz
koje su izba~eni neki malo kori{teni znaci, a stavljena na{a slova.
Me|utim, ta kodna stranica je bila neprakti~na jer je onemogu}avala uporabu
viti~astih i uglatih zagrada, a i polo`aj tipki je bio nelogi~an. Stoga se
uvodi kodna stranica 852 koja omogu}uje uporabu svih potrebnih znakova i
ima logi~niji i znatno ugodniji polo`aj na{ih znakova koji su smje{teni
prirodno uz ostala slova. Standard Latin II nije odmah prihva}en jer se
ve}ina korisnika navikla na prija{nji standard, a i mnogi stariji programi,
posebice oni financijski, rade na CROASCIIju. Ipak, danas se tipkovnice za
hrvatsko tr`i{te proizvode isklju~ivo po 852 kodnoj stranici.
Standardna Okna (3.1. i 3.11. za radne grupe) koriste sustavske fontove
sa engleskim slova na tipkovnici, a hrvatska slova mo`emo dobiti sa
hrvatskim fontovima, koji su ra|eni po CROSCII standardu, ali tipkovnicu
mo`emo premapirati po Latin II standardu, uz pomo} nekog pogonika za
tipkovnicu u Oknima (izmjenjeni keybrd.dll, Wkey ili ParaWin). U Oknima
3.1.EE, Microsoft je uveo podr{ku Latin II standardu uz pomo} kodne
stranice 1250 u samim sustavskim znakovnicima, ako odredimo hrvatsku
tipkovnicu. Na`alost, hrvatski znakovnici za obi~na Okna nisu kompatibilni
sa EE znakovnicima, pa tekstovi u razli~itim Oknima zahtijevaju konverziju.
U novim Oknima95 se opet koriste EE znakovnici, a s hrvatske na englesku
tipkovnicu ska~emo prstokratom.
Tipkovnica i kodovi su prvobitno ra|eni za potrebe engleskog pravopisa,
{to je imalo odre|ene posljedice - iz hrvatskog jezika i{~ezava dosada{nji
na~ina zapisivanja navodnih znakova , i " , a preuzima se engleski zapis s
"i ". Tako|er je nestala, ionako rijetka, uporaba znakovlja za naglasak
rije~i ( ( , ( , (, ^,(, (( ). Ovo najbolje oslikava poguban utjecaj
informatike na pravopis - izra`ajno bogatstvo jezika ograni~eno je
tipkovnicom, sve to u ime "prakti~nosti".
Na`alost, u Hrvatskoj ne postoji slu`beno usvojen i primjenjivan
standard za raspored slova na tipkovnici, ~ak ni za slu`bene dokumente.
Neshvatljivi nemar i nebriga je dovela do pomanjkanja pravila na ovom
podru~ju, {to ~esto dovodi do tragikomi~nih situacija da palatale ~esto ne
mo`emo vidjeti na ekranu, a jo{ ~e{}e ih ne mo`emo ispisati na pisa~u.
^esto ljudima nije poznat na~in dobijanja na{ih slova. Za{to?! Dodu{e,
postoje mnogobrojna programska rje{enja za oba standarda, ali ne i
obja{njenja, pa to zbunjuje ljude. Ta rje{enja mogu do}i u vi{e oblika:
- postavljanje kodne stranice u pokreta~kim datoteka AUTOEXEC.BAT i
CONFIG.SYS na 852 za dobivanje na{ih slova na tipkovnici
(keyboard.sys) i ispis na ekran (display.sys):
COUNTRY=038,,C:\DOS\COUNTRY.SYS
DEVICE= C:\DOS\DISPLAY.SYS CON=(EGA,,1) - Autoexec.bat
MODE CON CODEPAGE PREPARE=((852) C:\DOS\EGA.CPI)
MODE CON CODEPAGE SELECT=852
KEYB YU,,C:\DOS\KEYBOARD.SYS - Config.sys
Kao {to vidite, na{a tipkovnica je jo{ ozna~ena kao YU, a oznaka zemlje
je 038 - Jugoslavija!
- kori{tenje raznih rezidentnih programa u obliku *.com datoteka. Oni
primitivniji i stariji podr`avaju samo jedan standard i ne mogu se
deinstalirati iz memorije pa, samim tim, nisu prakti~ni jer za svaku
promjenu kodne stranice moramo resetirati ra~unalo. Npr. tcro.com,
cro.com, keyb.com, keybhrv.com i sl.
- kori{tenje naprednih rezidentnih programa poput TIPKA, autora T.
Bronzina, i TIPKE_HR, autora D. Petri}a, koji omogu}avaju kori{tenje
oba standarda te skakanje iz jednog u drugi prstokratima. Posljednje
verzije omogu}uju pisanje teksta po CROSCII standardu, koriste}i
premapiranje tipkovnice poput Latin II standarda tako da ostaje samo
problem zagrada. Evo primjera iz programa TIPKE
Kad program postane ostojan (rezidentan):
Tipke za pokretanje (hotkeys):
CTRL-ALT-F1 ..... prijelaz na USA tipkovnicu i znakove na ekranu
CTRL-ALT-F2 ..... tipkovnica zadana sa COUNTRY (ili KEYB-om), a na
ekranu slova zadana s jednom od ovih kombinacija
tipki:
CTRL-ALT-F3 ..... LATIN II (852) na ekranu i predefinirana tipkovnica
CTRL-ALT-F4 ..... prijelaz na CROASCII i predefinirana tipkovnica
CTRL-ALT-F9 ..... OFF/ON isklj./uklj. pisma (slova) na ekranu
CTRL-ALT-F10 .... OFF/ON isklj./uklj. program, ali program ostaje u
memoriji
ALTGR + tipka ... tipka iz alternativnog seta znakova (ALTGR je desni
ALT)
SHIFT+ALTGR+tipka. SHIFT+tipka iz alternativnog seta znakova
Nadalje, prisutan je i problem sortiranja po na{im slovima koji je,
ina~e, mogu} samo u EE Oknima, ali ne i u svim programima (samo u Excelu),
tako da je to naj~e{}e potrebno isprogramirati.
Stariji pisa~i nemaju ugra|enu podr{ku za kodnu stranicu 852 pa je
potreban pogonik koji }e ispisati na{a slova kao grafiku (lo{e rje{enje -
na{a slova su uo~ljivije ispisana) ili mo`emo poku{ati ispisati na{a slova
preko {vedskog skupa znakova, ako je isti ugra|en na na{ pisa~. Svaki pisa~
koji ima hrvatska slova u {vedskom skupu znakova mo`e sam istovremeno
ispisati i hrvatske znakove ako mu se umjesto hrvatskih znakova po CROSCII
standardu {alju kodovi odgovaraju}ih slova (u istom stupcu iz tablice) za
D-standard. D-standard je ispravna pretvorba ASCII standarda za primjenu na
PC ra~unalima.
U Oknima nema tih problema jer se primjenjuje na~elo WYSIWYG (ono {to
vidimo na zaslonu }e se ispisati kao grafika). Preduvjet je da imate
hrvatske znakovnike. Znakovnici za br`i, draft ispis, na pisa~u, na`alost
ne postoje u hrvatskoj izvedbi.
Usporedna tablica hrvatskih znakova za rasporede
Latin II (CP 852), CROSCII i D-standard:
+--------------------------------------------------+
l CC cc CH ch DJ dj SS ss ZZ zz l
+--------------------------------------------------+
l LatinII l
l kod 172 159 143 134 209 208 230 231 166 167 l
+--------------------------------------------------+
l CROSCII ^ ~ ] } \ | [ { ` @ l
l kod 94 126 93 125 92 124 91 123 64 96 l
+--------------------------------------------------+
l D l
l kod 154 129 143 134 153 148 142 132 144 130 l
+--------------------------------------------------+
Koju kodnu stranicu imate na svom ra~unalu? Evo jednostavnog testa.
Tablica pokazuje izgled na{ih slova na standardnoj ameri~koj kodnoj
stranici. Zna~i, ako imate podr{ku za neki od standarda, na{a }e se slova
pojaviti na ekranu i mo}i }ete ih pisati. Usporedbom sa izgledom tipkovnice
za neki od standarda lako }emo zaklju~iti za koji imamo podr{ku. Naravno,
na{a slova pisana u standardu za koji trenutno na sustavu nemamo podr{ku }e
se pokazati u obliku kakav je dan u tablici. Ako vam se ` i ~ nalaze u
gornjem lijevom kutu ispod Esc tipke - imate CROSCII, a ako vam se na{a
slova nalaze desno, kraj tipke ENTER - imate Latin II.
